Монгол Улсын Дээд шүүхийн Ерөнхий шүүгч Д.Ганзориг Шүүх эрх мэдэл, хууль сахиулах алба хаагчдын Үндэсний чуулганд “Шүүхийн шинэчлэл: бие даасан байдал, чиг үүрэг, хариуцлага” сэдвээр илтгэл тавьсан. Ерөнхий шүүгч чуулганы үйл ажиллагаанд зориулан бэлдсэн илтгэлээ хураангуй байдлаар танилцуулсан бөгөөд илтгэлийг бүрэн эхээр нь нийтэлж байна. 

Монгол Улсын шүүхийн бүх шүүгч оролцох Нийт шүүгчийн анхдугаар чуулган Төрийн ордонд 2021 оны 10 дугаар сарын 11-нд болно. Улсын Дээд шүүхийн шүүгч, Нийт шүүгчийн чуулганыг зохион байгуулах ажлын хэсгийн гишүүн Д.Эрдэнэбалсүрэнтэй энэ талаар ярилцлаа.  

-Монгол Улсын шүүхийн тухай хуульд Нийт шүүгчийн чуулган гэдэг нэр томъёо шинээр орж ирсэн. Шүүгчид ингэж нийтээрээ чуулахын ач холбогдол юу вэ. Нийт шүүгчийн энэ удаагийн чуулганаар ямар асуудал хэлэлцэж шийдвэрлэх вэ?

-Монгол Улсын Үндсэн хуульд орсон нэмэлт өөрчлөлтийн агуулга, шүүхийн шинэтгэлийг боловсронгуй болгох үзэл баримтлалын хүрээнд шинэчлэн батлагдсан Шүүхийн тухай хуульд “Нийт шүүгчийн чуулган” гэдэг зохицуулалт орсон. Төрийн үйл ажиллагааны тодорхой үүргийг хэрэгжүүлэгч, бие даасан нэг засаглал гэдэг утгаар авч үзвэл Нийт шүүгчийн чуулган нь шүүх эрх мэдлийн байгууллагын өөрөө удирдах ёсны хамгийн дээд тогтолцоо юм. Хууль тогтоогчийн зүгээс уг хуульд шүүхийн бие даасан байдлыг боловсронгуй болгох чиглэлээр оруулсан зохицуулалтуудын нэг нь Нийт шүүгчийн чуулгантай холбоотой заалт гэж ойлгож байгаа.

Монгол Улсын шүүхийн тухай хууль /шинэчилсэн найруулга/-ийн дагуу Улсын дээд шүүхийн дэргэд шинээр байгуулагдсан Шүүхийн сургалт, судалгаа, мэдээллийн хүрээлэнгийн захирал Н.Отгончимэгтэй ярилцлаа.

-Шүүхийн сургалт, судалгаа, мэдээллийн хүрээлэн ямар чиг үүрэгтэй байгууллага вэ. Хүрээлэн Монгол Улсын нийт шүүхийг хамран үйл ажиллагаа явуулна гэж ойлгож болох уу?

Монгол Улсын Дээд шүүхийн шүүгч, доктор Г.Банзрагчтай уулзаж, Захиргааны ерөнхий хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн талаар ярилцлаа.

-Удахгүй УИХ-аар Захиргааны ерөнхий хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн асуудлыг хэлэлцэх гэж байна. Өөрчлөлтийн гол зорилго нь Засгийн газрын шийдвэрийг захиргааны хэргийн шүүхийн хяналтаас хасахад чиглэгдэж байх шиг байна. Энэ талаар та ямар байр суурьтай байна вэ?

Анхан болон давж заалдах, хяналтын шатны шүүх хуралдаанаас хэргийг прокурорт буцаах шүүхийн эрх хэмжээг Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн шинэчлэлийн хүрээнд хэрхэн авч үзэх нь улс төрч, хуульч, судлаачдын дунд ихээхэн маргаан дагуулсан сэдвийн нэг болсон тул энэ асуудлыг холбогдох хуулийн зорилго, зарчимд нийцүүлэн хэрхэн зохицуулах, тухайлбал прокуророос яллах дүгнэлт үйлдэж ирүүлсэн хэргийн зүйлчлэл нь шүүх хуралдаанаар тогтоогдсон хэргийн нөхцөл байдалд тохироогүй буюу илт хөнгөдсөн, эсхүл мөрдөн байцаалтын шатанд нотлох баримтыг цуглуулж, бэхжүүлэх талаар хуульд заасан журмыг ноцтой зөрчсөн нь шүүхээс хууль ёсны ба үндэслэл бүхий шийдвэр гарахад сөргөөр нөлөөлөх тохиолдолд хэргийг прокурорт буцаах шүүхийн эрх хэмжээг сэргээн хуульчлах шаардлагатай эсэх талаар саналаа боловсруулж та бүхний анхааралд толилуулж байна.

Улсын Дээд шүүхийн Эрүүгийн хэргийн танхимын тэргүүн Т.Уранцэцэгтэй уулзаж, Эрүүгийн хуулийн шинэчилсэн найруулгын дагуу ялтнуудыг ялаас чөлөөлж, ялыг хасаж буй асуудлаар зарим зүйлийг тодрууллаа.

Олон хүүхэдтэй, өрх толгойлсон эмэгтэй М.Эрдэнэчимэг “алдуул мал завшсан” хэрэгт холбогдон өр төлбөрт орох шахжээ. Улсын Дээд шүүхийн Эрүүгийн хэргийн танхимын шүүгчид оны өмнөхөн энэ хэргийг хянан хэлэлцээд М.Эрдэнэчимэгийг цагаатгасан байна. Дээд шүүхийн шударга шийдвэрт талархсан М.Эрдэнэчимэг болон түүний өмгөөлөгч Н.Оюунчимэг нар манайд хандаж, энэ талаар ярилцлага өгөхийг хүссэн юм. 

Зам тээврийн ослоор хүүгээ алдсан нэгэн ээж бидэнд ярилцлага өгөхийг хүссэн юм. Ц.Оюунгэрэл хэмээх энэ эмэгтэй Дорноговь аймгийн Сайншанд суманд амьдардаг бөгөөд жил гаруйн өмнө харамсалт явдал тохиолдож, зам тээврийн ослоор 31 настай сайхан хүүгээ алджээ. Хууль хяналтын байгууллагаар жил гаруй хугацаанд явсны эцэст саяхан Дээд шүүхийн шийдвэрээр хохирлоо төлүүлэх боломж нээгдсэн байна. 

    Шинэчлэн найруулсан Эрүү болон Зөрчлийн тухай хуулиуд хэрэгжиж эхлэх хугацааг УИХ-ын ээлжит бус чуулганаар 2017 оны долдугаар сарын 01 хүртэл хойшлуулсан билээ. Тиймээс энэхүү хуулийн талаар Монгол Улсын Дээд шүүхийн шүүгч Б.Батцэрэнтэй ярилцлаа. 

2016 оны 7 дугаар сарын 1-нээс Захиргааны ерөнхий хууль, Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хууль хэрэгжиж эхэлнэ. Үүнтэй холбогдуулан Монгол Улсын Дээд шүүхийн Захиргааны хэргийн танхимын тэргүүн М.Батсууриас зарим зүйлийг тодрууллаа. Тэрээр эдгээр хуулиудыг боловсруулах, батлуулах ажлын хэсэгт ажилласан юм.

“Өмгөөлөгч” сэтгүүлийн Ярилцлага булангийн энэ удаагийн зочноор Эрүүгийн хууль, Зөрчлийн тухай хуулийн төсөл боловсруулах ажлын хэсэгт мэргэжил, арга зүйн зөвлөгөө өгөх дэд хэсгийн гишүүнээр ажилласан, Улсын дээд шүүхийн шүүгч Б.Батцэрэн оролцож, Эрүүгийн хуулийн шинэчилсэн найруулгын талаар дэлгэрэнгүй ярилцлага өгснийг уншигч та бүхэнд хүргэж байна. 

Улсын Дээд шүүхийн Захиргааны хэргийн танхимын тэргүүн М.Батсуурьтай ярилцлаа.

-Захиргааны хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийг өөрчлөн найруулах болсон шалтгаан нөхцөл юу байсан бэ гэдэг асуултаар яриагаа эхэлье?

-Юуны өмнө танай сэтгүүлийн уншигч нарт мэнд хүргэе. Хуулийн хувьд шинэчлэн боловсруулах хоёр үндсэн шаардлага байсан гэж хэлж болно. Нэгдүгээрт, хуулийн шинэтгэлийн шаардлага юм. Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн санаачлан боловсруулсан “Шүүх эрх мэдлийг шинэтгэлийн хөтөлбөр”-ийн хүрээнд шүүхийн бие даасан, шүүгчийн эрх зүйн байдлыг хангахад чиглэсэн Шүүхийн тухай багц хууль батлагдсан билээ. 

2016 он Монгол Улсад шүүх байгуулагдсаны түүхт ойн 105 жил, Улсын Дээд шүүхийн 90 жил эхэллээ.    

-Олон Улсын Эрүүгийн шүүхийн Ромын дүрэм гэдэг нь олон улсын олон талт гэрээ юм. Энэ дүрмээр олон улсын байнгын ажиллагаатай эрүүгийн шүүхийг байгуулж гишүүн улсын нутаг дэвсгэрт үйлдэгдсэн хүн төрөлхтөний эсрэг, дайны, төрлөөр устгах, эзлэн түрэмгийлэх гэсэн дөрвөн төрлийн гэмт хэргийг харьяалан шийдэх эрх олгосон. Өөр хэрэг шийддэггүй.

-Олон улсын Эрүүгийн шүүхийн гишүүн орнуудаас анх удаа терроризмын гэмт хэргийг Хүн төрөлхтөний аюулгүй байдал, энхтайвны эсрэг гэмт хэрэгт хамааруулж шинэчлэн найруулагдсан Эрүүгийн хуульдаа тусгалаа-

Улсын Дээд шүүхийн Эрүүгийн хэргийн танхимын шүүгч Ч.Хосбаяртай ярилцлаа.

Улсын Дээд шүүхийн шүүгч Д.Ганзоригтой ярилцлаа.

-Өршөөлийн тухай хууль батлагдлаа. Үүнтэй холбоотойгоор шүүх ямар арга хэмжээ авч байна вэ?

Захиргааны хэргийн дагнасан шүүх байгуулагдсаны арван жилийн ой энэ өдрүүдэд тохиож байна. Улсын Дээд шүүхийн шүүгч Л.Атарцэцэгтэй уулзаж, тус шүүхийн үйл ажиллагааны талаар ярилцлаа.

Нэг. Төрийн эрх мэдэл хуваарилалт

Хүн төрөлхтөн Хүний эрхийг тогтоох бус хамгаалахад үйл ажиллагаагаа чиглүүлсэн, нийтлэг ашиг сонирхлыг хүлээн зөвшөөрсөн хуулиар зохицуулагдсан тогтолцоо бүхий төрийг бий болгохыг зорьсоор ирсэн билээ.

Албан тушаалтанд хяналт, ард түмэнд хамгаалалт болж чадсан гэж эрдэмтэн судлаач нь ч, энгийн иргэн нь ч үнэлж буй Захиргааны хэргийн шүүх өнөөдөр арван нас хүрч байна.

Монгол Улсад Захиргааны хэргийн дагнасан шүүх байгуулагдаад 10 жил болжээ. Энэ хугацаанд Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхээр хянан шийдвэрлэсэн нийт хэргийн 61.1 хувь нь нэхэмжлэгчийн буюу иргэдийн талд шийдэгдсэн байна. Захиргааны хэргийн шүүхээр эрх ашгаа хамгаалуулсан хүмүүсийн нэг болох Баянзүрх дүүргийн иргэн Ц.Ганбат манайд хандлаа.

Захиргааны хэргийн дагнасан шүүх байгуулагдсаны 10 жилийн ой энэ өдрүүдэд тохиож байна. Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүхийн шүүгч Д.Батбаатартай уулзаж, тус шүүхийн үйл ажиллагааны талаар  ярилцлаа.

Улсын Дээд шүүхийн Захиргааны хэргийн танхимын тэргүүн 
М.Батсуурьтай ярилцлаа.

“Захиргааны төрөлжсөн анги”

МУИС-ийн Хууль зүйн сургуульд захиргааны эрх зүйгээр мэргэшсэн эрх зүйч бэлтгэх  “захиргааны анги” 1993 оноос эхлэн тусад нь бий болгож, манай төгсөлтийнхөн захиргааны ангийн 2 дахь төгсөлт байсан энэ цаг үед захиргааны эрх зүй нь оюутнуудын нийтийн сонирхдог салбар эрх зүйд хамаардаггүй байлаа.  Магадгүй шалтгаан нь иргэний эрх зүй, эрүүгийн эрх зүй гэсэн бусад хоёр том салбар эрх зүйг бодвол уйтгартай, хөгжил хөдөлгөөнгүй, хөшүүн санагддаг байсантай холбоотой болов уу.

Захиргааны хэргийн дагнасан шүүх үйл ажиллагаа явуулсан 10 жилийн хугацаанд бүх шатанд нь ажилласан ганц л шүүгч бий. Энэ бол Монгол Улсын Дээд шүүхийн шүүгч Цэвэгмидийн Сумъяа юм.

Монгол Улсад Захиргааны хэргийн дагнасан шүүх байгуулагдсаны 10 жилийн ой ирэх зургадугаар сарын 1-нд болно. Улсын Дээд шүүхийн шүүгч О.Зандраатай уулзаж, тус шүүхийн төлөвшил, үйл ажиллагааны талаар ярилцлаа.

Төрийн албан тушаалтны буруутай үйл ажиллагааны улмаас зөрчигдсөн иргэдийн эрх ашгийг хамгаалдаг Захиргааны хэргийн шүүх манай улсад байгуулагдаад 10 жил болжээ. Дээрх хугацаанд Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхүүд төрийн албан тушаалтны хууль бус шийдвэрийн улмаас хохирсон 4546 иргэний эрхийг сэргээсэн байна. Энэ иргэдийн нэг болох Дорноговь аймгийн Айраг сумын дунд сургуулийн захирал О.Одончимэг ийнхүү ярьж байна.

Захиргааны хэргийн дагнасан шүүх байгуулагдсаны 10 жилийн ой удахгүй болно. Захиргааны хэргийн анхан шатны 2 дугаар шүүхийн Ерөнхий шүүгч З.Гулбаршатай уулзаж, энэ шүүх орон нутагт хэрхэн үйл ажиллагаагаа эхэлж байсан болон бусад асуудлаар ярилцлаа.

Монгол Улсад Захиргааны хэргийн дагнасан шүүх байгуулагдсаны 10 жилийн ой ирэх сард тохионо. Үндсэн хуулийн цэцийн гишүүн Д.Ганзоригтой уулзаж,· Захиргааны хэргийн шүүхийн талаар яриа өрнүүллээ.